Op 27 januari van dit jaar gaf Fairtrade International in Duitsland het startsein voor zijn Fairtrade Sourcing Programs voor cacao, suiker en katoen. Het doel? De verkoopcijfers van de kleine producenten opdrijven.
Tegelijk neemt ook de kritiek op de nieuwe labels toe. Fairtrade International zou hiermee de multinationals recht in de kaart spelen.
We kunnen er niet omheen: de verkoop van sommige fairtradeproducten komt maar niet van de grond. Momenteel wordt amper 1,2 % van alle cacao wereldwijd onder Fairtradevoorwaarden (Fairtrade Max Havelaar) verhandeld en de Fairtrade cacao- en suikerboeren verkopen slechts een derde van hun oogst onder Fairtradevoorwaarden, hoewel de volledige productie gecertificeerd is.
Felbegeerd Fairtrade Max Havelaar-label
Ondernemingen die het nummer één onder de fairtradelabels op hun producten willen aanbrengen moesten tot hiertoe alle ingrediënten waarvoor strikte normen gelden, laten certificeren volgens het Fairtrade Max Havelaar-lastenboek. Die ingrediënten moesten bovendien samen minstens 20 % van het totale productgewicht uitmaken. Een chocoladereep met melk en noten moest dus uit 100 % gecertificeerde cacao, noten en suiker bestaan om het label te mogen dragen (voor melk bestaan er geen Fairtrade Max Havelaar-normen).
Nieuwe ingrediëntenlabels
Dit label, al jarenlang een begrip bij consumenten, en zijn toepassingsvoorwaarden blijven behouden. Tegelijk verschijnen er ook nieuwe labels voor cacao, suiker en katoen die het mogelijk maken om slechts één ingrediënt te certificeren. Ondernemingen mogen een van die nieuwe labels uitsluitend aanbrengen op hun product indien het 100 % Fairtradegecertificeerde suiker, cacao of katoen bevat. Is dat niet het geval, dan kunnen ze opteren voor communicatie op bedrijfsniveau (MVO-verslagen of andere B2B- of B2C-communicatietools). Een T-shirt dat slechts voor 10 % uit katoen bestaat, mag dus het label dragen mits die 10 % katoen volledig Fairtrade gecertificeerd is (1).
Volgens Max Havelaar België is het echter niet meteen de bedoeling om "het label toe te kennen aan eindproducten; het nieuwe programma wil ondernemingen vooral aanzetten om Fairtrade in hun toeleverketen te integreren (voor minstens 10 % van de aanvoer van een bepaald ingrediënt). Het Fairtrademodel wordt erkend als een ontwikkelingsmodel, maar kan pas efficiënt zijn wanneer voldoende grote volumes onder Fairtradevoorwaarden worden verkocht. Pas dan wordt het gunstige effect voor de cacao- en katoenboeren voelbaar. Na 25 jaar actie voeren, stellen we vast dat de bananen- en koffieboeren eindelijk de vruchten plukken van onze inspanningen doordat we een grote afzetmarkt voor die producten hebben opgebouwd. Voor cacao, suiker en katoen blijft de vraag vanuit Europa evenwel haperen. We moeten dus innoveren om in te spelen op de problemen waarmee de boeren worden geconfronteerd."
Grotere afzetmarkt voor cacaoboeren
De multinationals reageerden meteen enthousiast op dit nieuwe initiatief. Snoepreus Mars (2) en andere grote Zwitserse, Japanse en Duitse merken en supermarktketens, waaronder Rewe en Lidl, waren er als de kippen bij om het nieuwe Fairtrade Sourcing Program voor cacao te onderschrijven (3). Dit alleen al zal resulteren in een verzesvoudiging van de verkoop van Fairtradecacao in Duitsland in 2014. De omzet van de Fairtrade-cacaoboeren zou navenant stijgen met 14 %, goed voor 1,2 miljoen dollar extra ontwikkelingspremies voor de cacaoboeren.
"Dit is de doorbraak waar we al zo lang naar uitkeken. De Afrikaanse boeren die ik vertegenwoordig, willen al langer meer cacao verkopen volgens Fairtradevoorwaarden", zo verklaarde Fortin Bley tijdens de persconferentie bij de lancering van de nieuwe labels. Bley is voorzitter van Fairtrade Africa Cocoa Network en tevens zelf cacaoboer en secretaris-generaal van CANN, een coöperatie uit Ivoorkust.
"Met het nieuwe programma kunnen we onze verkoop van Fairtradecacao opkrikken. Dat houdt in dat we meer ontwikkelingspremies kunnen investeren in opleiding. Het resultaat: een betere productiviteit en dus meer inkomsten voor de boeren. Dat betekent ook dat meer middelen die kunnen besteed worden aan maatschappelijke projecten, zoals drinkwatervoorzieningen, nieuwe scholen en betere levensomstandigheden voor onze gemeenschappen."
Bezorgdheden voor suikerboeren en producenten van andere chocoladereep-ingrediënten
Een chocoladereep mag dus het label ‘Fairtrade Cocao Program’ dragen zonder dat de suiker en andere ingrediënten, zoals noten of vanille, Fairtradegecertificeerd zijn. Volgens het CTA (4) "wordt 70 % van alle suiker in Europa verbruikt onder de vorm van suikerhoudende voedingsmiddelen" (5) en dus niet als pure suiker. Het zijn dus "die voedingsmiddelen waarin suiker wordt verwerkt die op lange termijn het grootste groeipotentieel voor het verbruik van fairtradesuiker in de EU bieden. De nieuwe Fairtraderegels zetten evenwel mogelijk een rem op de verwerking van eerlijke suiker in voedingsmiddelen of kunnen zelfs resulteren in een terugval. De timing is bijzonder slecht, nu de leveranciers van suiker uit de ACS-landen (die ongeveer 90 % van de eerlijke suiker leveren) steeds meer concurrentie van de Europese suikermarkten zullen ondervinden door de afschaffing van EU-quota voor de productie van suiker en isoglucose. " (6)
Ekitinfo sprak met Eric Garnier, Directeur “keten en PR” bij Alter Eco, die het risico voor de suikerboeren toelicht: "We kopen onze biologische Fairtraderietsuiker 300 % duurder dan de suikerprijs op de beurs van New York! Voor cacao is dit verschil 15 tot 20 %. Uiteraard wil een multinational geen 300 % meer voor zijn suiker betalen (…). Gezien de grote merken, zoals Nestlé en Cadbury, het grootste deel van hun omzet uit melkchocolade halen (dat veel suiker en amper 35 % cacao bevat), heeft dit nieuwe systeem geen impact op 2/3 van hun grondstofkosten, hun inkoopbeleid en de keuze van hun toeleverketen en ingrediënten" (7). We moeten ons dus afvragen: "Zijn we de regels van de wereldhandel wel effectief aan het bijstellen" (8)?
Max Havelaar België is zich bewust van het probleem: "Fairtrade International wil ook de suikerboeren mee laten profiteren van dit programma. Dit is een belangrijk punt voor ons en daarom werken we momenteel intern aan een project om dat voor elkaar te krijgen." Ook de Fairtrade noten- en vanilleboeren worden mogelijk met een dalende vraag geconfronteerd vermits de grote chocolademerken die ingrediënten niet langer tegen Fairtradevoorwaarden moeten aankopen om een Fairtradelabel op hun chocolade te mogen aanbrengen.
Een economische herlokalisering en het gebruik van Europese bietsuiker zou ergens verdedigbaar zijn, indien het ook voor andere producten zou gelden zoals wijn. In dat geval moet een eerlijke handel voor boeren uit het Noorden worden opgezet, iets waar Max Havelaar zich vooralsnog niet aan wil wagen. (9)
Labelkoorts
Het evenwicht op de cacaomarkt is momenteel zoek, met een toenemende vraag naar chocolade - en dus ook naar cacao – onder andere in China. De uitdaging voor de chocolade-industrie is bijzonder groot. Hoe kunnen ze de productie opdrijven? En hoe ondervangen ze de daling van het aantal cacaoboeren, die omwille van de aanhoudende lage prijzen hun cacaobedrijf stopzetten en overschakelen naar een meer rendabel product?Hier komen labels goed van pas: ze dragen bij tot een betere traceerbaarheid en garanderen bonen van topkwaliteit. Daarnaast helpen ze kinderarbeid bestrijden, een doorn in het oog voor het imago van de chocoladeproducenten, vermits kinderen nog al te vaak worden ingeschakeld op cacaoplantages in Ivoorkust en Ghana, de twee grootste cacaoproducerende landen.
Bijna alle grote chocoladefabrikanten hebben bovendien aangekondigd dat ze tegen 2020 het Fairtrade, Utz Certified of Rainforest Alliance-certificering willen behalen. Die laatste twee labels zijn nog nieuwer en zijn op het gebied van economische en sociale normen minder streng dan het Fairtrade Max Havelaar-label. Geen van beide labels biedt de boeren een gewaarborgde minimumprijs, terwijl het Fairtrade Max Havelaar-label een minimumprijs van 2000 USD/ton garandeert met daarboven op nog een ontwikkelingspremie van 200 USD/ton. Utz Certified geeft de boeren wel een opleiding zodat ze zelf over betere prijzen kunnen onderhandelen. Utz gaf in 2012 een gemiddelde premie van 155 USD/ton. Het is jammer genoeg dan ook niet verwonderlijk dat certificeringssystemen zoals dat van Utz Certified aantrekkelijker zijn voor grote ondernemingen. Fairtrade International is dus certificeringsterrein aan het verliezen, wat deels de lancering van de nieuwe Fairtrade Sourcing Programs verklaart.
'Oneerlijke' concurrentie en verwarring bij de consument
Aanhangers van het credo ‘alles wat fair trade aan een product kan zijn, moet dat ook zijn’, die dus chocoladerepen aanbieden die Fairtradecacao en -suiker bevatten (en ook andere producten), zullen oneerlijke concurrentie ondervinden vanwege de grote merken en supermarktketens. Zij beschikken immers over aanzienlijke communicatiebudgetten en kunnen zo, ondanks het feit dat hun suiker en andere ingrediënten niet gecertificeerd zijn, toch uitpakken met het Fairtrade Max Havelaar Cocoa Program.
De verschillende Oxfam-organisaties die rond fair trade werken, zijn dan ook helemaal niet opgezet met de nieuwe programma’s: "Hoewel Oxfam erkent dat meer afzetmogelijkheden moeten gevonden worden voor de cacaoboeren denken we niet dat een versoepeling van de fairtradenormen de juiste oplossing is. Onze aanbeveling aan Fairtrade International is om een alternatieve strategie te volgen, waarbij meer middelen worden geïnvesteerd in marketing en consumenten beter worden geïnformeerd of gesensibiliseerd." De Oxfam-organisaties zullen dan ook geen gebruik maken van de nieuwe ingrediëntenlabels.
Omdat de nieuwe labels een eerlijke handel met twee snelheden in de hand werken, vinden ze geen ingang bij de gevestigde spelers. Artisans du Monde, het Franse netwerk van winkels die al 40 jaar bewust kiezen voor eerlijke handel, is zelfs van mening dat de Fairtrade Sourcing Programs een "nieuwe certificeringsbenadering hanteren die niet voldoet aan de eisen van eerlijke handel." Het netwerk zal trouwens heel binnenkort beslissen of het zijn "samenwerking met Fairtrade International al dan niet zal voortzetten." Hetzelfde horen we bij de BFTF, de Belgische Federatie voor Eerlijke Handel: "Het FSP-model druist duidelijk in tegen de waarden van een eerlijke handel die de Belgian Fair Trade Federation en haar leden nastreven."
En de consument? Die weet momenteel nog maar weinig over de nieuwe Fairtrade Max Havelaar ingrediëntenlabels. De labels zijn immers nog niet aanwezig op de Belgische markt, maar dat zal met de eengemaakte Europese markt niet lang meer duren. En zullen consumenten dan nog wegwijs raken uit al die labels? Hoe kunnen ze een onderscheid maken tussen twee logo’s die visueel erg op elkaar lijken (de ingrediëntenlabels hebben immers dezelfde blauwe en groene kleur als het historische label, maar tegen een witte i.p.v. een zwarte achtergrond, en dragen de vermelding Cocoa Program, Cotton Program of Sugar Program)? Kunnen ze daaruit zelf afleiden dat het ene product eerlijker is dan het andere?
Het risico bestaat dat de nieuwe labels, die we kunnen beschouwen als een ‘light’ afkooksel van het Fairtrade Max Havelaar-label, het traditionele label buitenspel zullen zetten voor chocoladeproducten, suiker en katoenen kleding. De verwarring en risico’s zijn zo groot dat zelfs Fairtrade Canada en Fairtrade America, die net als Max Havelaar België lid zijn van Fairtrade International, beslist zouden hebben om de nieuwe labels niet te gebruiken.
Opgeblazen statistieken
Christian Jacquiau, econoom en criticus van het Max Havelaar-label en tevens auteur van het boek ‘Les coulisses du commerce équitable’ (Een blik achter de schermen van eerlijke handel) stelt dat fabrikanten voortaan eerlijke chocolade kunnen verkopen zonder dat de cacao gecertificeerd is, zo lang de suiker dat maar is. Gelet op het prijsverschil tussen eerlijk en niet-eerlijk, dat groter is voor suiker dan voor chocolade (zie de eerdere toelichting van Eric Garnier), lijkt dat echter weinig waarschijnlijk. Christian Jacquiau heeft echter wel een punt wanneer hij het over ‘opgeblazen statistieken’ heeft. Hij licht zijn bewering toe in een interview met het magazine TerraEco: "Wanneer een chocoladereep langs de kassa passeert, wordt die voor de volledige verkoopsprijs geregistreerd als fairtradeproduct en niet alleen voor die paar grammen suiker op basis waarvan de fabrikant het Max Havelaar-logo op zijn verpakking mag zetten. De omzet van de supermarkten uit die zogenaamde Fairtradeproducten zal dus fors toenemen, wat erop wijst dat ze een regelrecht succes zijn ... althans in de statistieken. Maar wie wordt hier beter van?“ (10)
Wordt vervolgd...
In haar nota "Pourquoi vous ne verrez pas le nouveau label ‘FSP’ de Max Havelaar sur les produits Ethiquable" (Waarom u het nieuwe FSP-label van Max Havelaar niet op Ethiquable-producten zult zien) gaat de Franse organisatie Ethiquable dieper in op een andere discussie die binnen Fairtrade International wordt gevoerd. Deze keer wordt de ontwikkelingspremie doorgelicht. Tot nu toe beslisten producentenorganisaties, of in het geval van plantages comités waarin zowel werknemers als werkgevers zetelen, op democratische wijze voor welk doel de premie precies wordt aangewend. Met de premie worden doorgaans maatschappelijke programma’s (onderwijs, drinkwatervoorziening …) of projecten voor economische ontwikkeling (kwaliteitsverbetering, investeringen …) gefinancierd.
"Sommigen vinden dat een deel van de premie moet worden besteed aan de modernisering en verbetering van de cacaoplantages. Eén mogelijkheid zou zelfs zijn om per land een fonds op te zetten waarin een deel van de premie terechtkomt ter financiering van programma’s die de cacaoteelt ondersteunen." (11) Als deze optie wordt doorgedreven, dan betekent dit dat de boeren niet langer zelf beslissen hoe ze de ontwikkelingspremie willen besteden. Hoewel een eventuele modernisering van de cacaoplantages goed zou zijn voor de boeren, zijn het toch vooral de grote chocoladefabrikanten die daar beter van worden. Zij hebben immers de grootste moeite om voldoende kwaliteitsbonen te vinden (zie inzet).
Wat na 2015?
Zoals de CLAC (12) (de Coördinatie van kleine producenten van eerlijke handel in Latijns-Amerika en de Caraïben) al aangaf, kunnen tot 2015 alleen koffie, cacao, suiker en katoen afkomstig van producentenorganisaties (en dus niet van plantages) Fairtrade Max Havelaar gecertificeerd worden. En wat daarna? Zijn de FSP-labels dan niet de rode loper voor certificering van producten afkomstig van plantages?
Label voor kleine producenten
Ethiquable en Oxfam-Wereldwinkels zetten (alleszins op hun website) vooral het label voor kleine producenten in de verf. Dit label werd in 2010 binnen de CLAC ontwikkeld door en voor kleine producenten. Het idee voor zo’n label ontstond al eerder toen duidelijk werd dat Fairtrade International, door haar label open te stellen voor grote plantages voor producten zoals thee, bananen, druiven of bloemen, verder afstand nam van haar oorspronkelijke opdracht: de markt toegankelijk maken voor kleine producenten en een nieuwe manier van internationale handel introduceren.
"We wilden ons onderscheiden als kleine producenten die de originele waarden van een eerlijke handel voorstaan: samenwerking, democratisch bestuur, ondersteuning van de boerenlandbouw …", aldus Jéronimo Pruijn, directeur van Fundeppo (Fundación de Pequeños Productores Organizados – Stichting van georganiseerde kleine producenten). (13)
BFTF, de Belgische Federatie voor Eerlijke Handel, stelt vast "dat een aantal historische organisaties voor eerlijke handel in Europa de voorbije jaren ietwat afstand hebben genomen van het Fairtrade Max Havelaar-label door het van hun producten te verwijderen. Het ziet ernaar uit dat ook andere organisaties binnenkort hun voorbeeld zullen volgen."
Enge visie op fair trade
Het begrip ‘eerlijke handel’ in de versie van Fairtrade Max Havelaar lijkt steeds meer uitgehold te worden. Het ontwikkelingsmodel is niet meer wat het vroeger was en de rol van eerlijke handel als motor van maatschappelijke verandering heeft daardoor een deel van zijn glans verloren. Het streven naar meer omzet heeft de tweeledige doelstelling van de initiatiefnemers van eerlijke handel naar de achtergrond verdrongen: de misbruiken van de internationale handel aan de kaak stellen en aantonen dat het ook anders kan dankzij een alternatief solidair handelsmodel.
Samuel Poos
De meningen die in deze publicatie naar voren worden gebracht zijn niet noodzakelijk de opvattingen van BTC of de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
© Guebre Albert, de la Coopérative Agricole N'Zrama de N'Douci (CANN) - Ivoorkust.
1. Meer info over het gebruik van de nieuwe labels op de site van Fairtrade International : http://www.fairtrade.net/using-the-fairtrade-mark.html#c8966
2. Zie artikel Novethic : Mars veut 100% de cacao issu de sources certifiées d'ici 2020.
3. De Zwitserse vereniging Switcher heeft eind januari aangekondigd eveneens te starten met het nieuwe programma voor katoen.
4. Het Technical Centre for Agriculture and Rural Cooperation (CTA) is een gezamenlijk internationaal instituut van de African, Cariribbean and Pacific States (Landen in Afrika, het Caribisch Gebied en de Stille Oceaan) en de Europese Unie (EU).
5. CTA, Agritraide, Fairtrade certification for multiple-ingredient products to be modified, 20 januari 2014. http://agritrade.cta.int/en/Agriculture/Topics/Product-differentiation/F...
6.CTA, Agritraide
7. Didier Pérou, Max Havelaar lance de nouveaux labels ! Évolution logique ou réel retour en arrière ?, Ekitinfo, 27 januari 2014.
8. Didier Pérou
9. Lees in dit verband: Eerlijke handel, ook voor Belgische boeren?
10. Le commerce équitable trouble davantage les esprits qu’il ne convainc », Interview de Christian Jacquiau, Terra eco. 3 février 2014. http://www.terraeco.net/Le-commerce-equitable-trouble,53604.html
11. Ethiquable, Pourquoi vous ne verrez pas le nouveau label « FSP » de Max Havelaar sur les produits Ethiquable, http://www.ethiquable.coop/page-dactualites-mag/pourquoi-vous-ne-verrez-pas-nouveau-label-fsp-max-havelaar-sur-produits#.UwKIGxSDjqc.twitter
12. CLAC (Coördinatie van kleine producenten van eerlijke handel in Latijns-Amerika en de Caraïben), brief van 18 september 2013 geadresseerd aan Fairtrade International
13.Philippe Chibani-Jacquot, La liste des labels équitables s'allonge, Novethic, maart 2012.
2. Zie artikel Novethic : Mars veut 100% de cacao issu de sources certifiées d'ici 2020.
3. De Zwitserse vereniging Switcher heeft eind januari aangekondigd eveneens te starten met het nieuwe programma voor katoen.
4. Het Technical Centre for Agriculture and Rural Cooperation (CTA) is een gezamenlijk internationaal instituut van de African, Cariribbean and Pacific States (Landen in Afrika, het Caribisch Gebied en de Stille Oceaan) en de Europese Unie (EU).
5. CTA, Agritraide, Fairtrade certification for multiple-ingredient products to be modified, 20 januari 2014. http://agritrade.cta.int/en/Agriculture/Topics/Product-differentiation/F...
6.CTA, Agritraide
7. Didier Pérou, Max Havelaar lance de nouveaux labels ! Évolution logique ou réel retour en arrière ?, Ekitinfo, 27 januari 2014.
8. Didier Pérou
9. Lees in dit verband: Eerlijke handel, ook voor Belgische boeren?
10. Le commerce équitable trouble davantage les esprits qu’il ne convainc », Interview de Christian Jacquiau, Terra eco. 3 février 2014. http://www.terraeco.net/Le-commerce-equitable-trouble,53604.html
11. Ethiquable, Pourquoi vous ne verrez pas le nouveau label « FSP » de Max Havelaar sur les produits Ethiquable, http://www.ethiquable.coop/page-dactualites-mag/pourquoi-vous-ne-verrez-pas-nouveau-label-fsp-max-havelaar-sur-produits#.UwKIGxSDjqc.twitter
12. CLAC (Coördinatie van kleine producenten van eerlijke handel in Latijns-Amerika en de Caraïben), brief van 18 september 2013 geadresseerd aan Fairtrade International
13.Philippe Chibani-Jacquot, La liste des labels équitables s'allonge, Novethic, maart 2012.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten